Tengricilik Tek Tanrıcı mı?

Tengricilik Tek Tanrıcı Mı?

Tengricilik veya Türkiye'de genel olarak bilindiği adıyla "Gök Tanrı dini" Türkiye Türkleri'nin "tek tanrılı" olmasıyla zaman zaman övündükleri inançtır.

Özellikle İslam'ı kabul eden Türkler, İslam'ın tektanrıcı (monoteist) propagandası etkisinde kalarak; çoktanrıcılığı (politeizm) yanlış algılamakta ve önyargıyla yaklaşmaktalardır.

İslam toplumunda yetişen günümüz Tengricileri bile, eski Türk dinini "İslam'a benzetme" gayesi taşımaktadır. Bu yüzden de Tengri inancının tek tanrılı bir din olduğunu gururla söylemektedirler.

Konumuza girmeden önce, bir Tengrici'nin bu konuda tutumu nasıl olmalıdır onu söyleyelim. Gök Tanrı inancına, Tengrici dünya görüşüne sahip bir kişi; inancıyla övünmez. Başkalarının inancını da yermez. Nitekim tektanrıcılık da çoktanrıcılık da övünülecek ya da yerinilecek şeyler değildir.

Tanrı, niteliği bilinmeyen bir varlık olduğu için; onun hakkında yürütülen bütün fikirlere açık olmalıyız.

Bu kısa girişten sonra; bu niteliği bilinmeyen fakat sezilen güç hakkında eski Türkler ne düşünüyordu? Gök Tanrı nasıl bir varlıktı? Türkler O'nu nasıl tanımlıyorlardı?

Türkler gerçekten de tektanrıcı bir dine mi mensuptu? Gelin tarihi verilerle bu sorulara yanıt verelim.

Türkler Tengri adında bir yaratıcıya tapınmaktaydılar. Bu Tengri sözü neyi ifade eder? Kaşgarlı Mahmut'un tanımına göre "çok büyük bir ağaç gibi, göze büyük görünen her şeyi belirlemeye yaramaktadır."

Orhun kitabelerinde rastlanılan "Öd Tengri aysar" cümlesi yanlış olarak "zamanı Tanrı yaşar." şeklinde çevrilmiştir. Ancak "Öd Tengri" "Zaman Tanrısı" anlamına gelmektedir. Bu kavrama Kaşgarlı'da ve Kutadgu Bilig'de, ata binen ve ayla aynı zamanda hareket eden kişileştirilmiş zaman olan Ödlek ismiyle tekrar rastlanmaktadır.

O halde "Öd Tengri yasar, kişi oglı köp ölgeli törümiş" ifadesini şöyle Türkçe'ye çevirmeliyiz:

"Zaman tanrısı emreder, bütün insan oğulları fani doğar."

Zaman (öd) insan farkında olmadan geçmektedir. Eski Türklerin Tanrı fikrini bildiren birçok kaynağa dayanarak söyleyebiliriz ki; Türklerin hayal ettiği Tanrı; doğrudan insanın kaderine hükmetmemektedir.

Yıldırım Tanrısı, Zaman Tanrısı gibi hem özerktir, hem de Tengri'nin bir parçasıdır.

Tengri adını verdiğimiz bu büyük ve "tek" tanrı; birçok "görüntü"ye sahiptir. Zaman Tanrısı gibi; Irk Bitig'de karşımıza çıkan "Yol Tanrısı", Tengri'nin bir parçasıdır. Özerktir fakat Tengri ile aynı şeydir.

Bütün bu tanrılar, tamamiyle Tengri'ye bağlı ayrı ayrı varlıklar halinde görülmektedir. Ancak bu tür bir çoktanrıcılık ne tek tanrılığı ne de Göğün üstünlüğünü unutturmamaktadır.

Biliyorum. Zihniniz karışmış olabilir. Bir yandan "tanrılar"dan bahsediyorum; bir yandan da "tek Tengri"den.

Bu Gök Tanrı anlayışını tek cümle ile özetleyelim: "Çokluğun arkasındaki nihai Tek'likten, bilinen ve bilinmeyen her şeyin birliğinden söz ediyor Tengricilik."

Gök Tanrı inancı hakkında tarihi belgelerden alıntılar:

Gürcü Tarihi: "Bunların dini, ölümsüz bir Tanrı'ya tapmaktan başka bir şey değildir."

Suriyeli Mikhael: "Gog Tengri dedikleri tek bir Tanrı'ya tapmaktalar; bu ad göksel mavi Tanrı anlamına gelmektedir. Gerçekte Göğün Tanrı olduğuna inanmaktadırlar.

Hayton: "Tatarlar Tanrı'ya inanıyorlar ve onu ölümsüz olarak biliyorlar."

Ricold de Monte Croce "Dünyada her şeyin üzerinde Tanrı diye tanımladıkları en yüce bir varlığa inanmaktadırlar."

Cami el-Tavarih, Tatarlara hitap eden bir Müslüman'ın sözleri: "Kuran, çoktanrılıları öldürmeyi tavsiye etmektedir. Ancak sizler Tanrı'nın adını tüm emirlerinizin önüne koyduğunuzdan bu sınıfa dahil edilemezsiniz."

Makdisi: "Türkler bir tengri, yani Tanrı birdir derler... Bazıları tengri'nin Göğün mavisinin bir adı olduğunu iddia eder... başka bazılarıylsa Göğün kendisi olduğunu ileri sürer." demektedir.

Yararlanılan Kaynaklar:
Jean Paul Roux - Türklerin ve Moğolların Eski Dini
Altay Bilik - Nikolay Şodoyev'in Diliyle - Ahmetcan Asena