İslam ve Gök Tanrı İnancı

İslam ve Gök Tanrı İnancı

İslam ile Gök Tanrı dini; Tengricilik arasındaki ilişkiden bahsedeceğimiz bu yazımıza şu gerçeği hatırlatarak başlamak istiyoruz.

Bir kişinin, din değiştirmesi veya iman etmiş olduğu dininden çıkması için geçerli sebepleri olmalıdır. Özentilik sebebiyle, hiçbir akıl ve mantık ilkesine dayanmadan din değiştirmek; sadece vicdanı sarsar. Kişinin ruh dengesini olumsuz etkiler. Bu yüzden, ekseriyetle Müslüman olan Türkiye Türkleri için; İslam ve Tengri inancı (Gök Tanrı dini) karşılaştırması yapmak ve bu iki inanç arasındaki farkları belirtmek gereği duyduk.

Ki, herkes neye - ne için inandığını apaçık şekilde anlasın.

Önemli uyarımızdır; biz Tengriciler olarak ne İslam'a ne de başka bir dine saldırmak niyetinde değiliz. Aynı saygı ve hassasiyeti sizlerden de görmeyi umut ediyoruz.

1. İslam Akidesi (İtikad) ve Tengrici Öğreti Karşılaştırması

İslam akidesi, dinin inanç temeli anlamına gelir. Kişinin bağlanması gereken temel inanç esasları; İslam akidesi olarak bilinir ve Sünni itikada göre, İslam'ın 5 şartı; imanın 6 şartı bulunmaktadır. Gelin; Tengri inancı ile Sünni İslam'ın farkını bu İslam akidesi üzerinden tartışalım.

a. İmanın 6 Şartı ve Tengricilik

a.1: Allah'a iman etmek.

İslam dinine göre, yerlerin ve göklerin yaratıcısı 'Allah'tır. O doğmamıştır ve doğrulmamıştır. İslam'a göre Allah birdir, eşi benzeri yoktur, ezelden beri vardır, her şeyi bilir, görür ve işitir. Melekler vasıtasıyla konuşur.

Allah'ın zati ve subuti olmak üzere tanımlanan 12 sıfatını yukarıdaki gibi özetlemek mümkündür. Biliyoruz ki İslam'ın tanrısı olan Allah; kanunlarından bütün insanlığı mes'ul tutar ve o'na inanmayanları cehennem azabı ile tehdit eder. Doğrudan doğaya müdahale eden Allah, dilediğini yola getirdiği gibi dilediğini de saptırır.

Tengri'nin özellikleri, Gök Tanrı (Tengri) ezeli ve ebedidir. Tektir fakat çokluğun arkasında teklik konumundadır. Evrenin ve her şeyin yaratıcısı Tanrı, Türk kitabelerinde sonsuz hayata sahiptir. Orhun Anıtlarına göre de Tengri, evrenin ilk nedenidir yani yaratıcısıdır.

Tengri tüm insanların Tanrısıdır. Tatarlar Ruslara hitaben şöyle demiştir: "Tanrı bütün uluslar için aynıdır. O kavgamız hakkında karar verecektir."

İnsanın niyetini; doğruyu ve yalancıyı Tengri bilir. "Tonı jamandı iyt qabadı, niyeti jamandı tenri tabadı - Elbisesi kötü olanı it kapar niyeti kötü olanı Tanrı bulur."

Gök Tanrı, insanların yaptığı her işe müdahil değildir. Bununla birlikte insanlardan mutlak biçimde uzaklaşmamıştır. O uzaktan her şeyi gözlemlemektedir. Günlük olaylarda olmayan Gök-Tanrı, her zaman gönüllerde en yoğun hissedilen güç olarak algılanmıştır.

Bu konuda Gökalp de şunları söyler: "İnsanlara ilişkin işlere o kadar kayıtsızdır ki hatta kendisine kurban kesilmesini bile istemez. Yalnız yılda bir kere gençler tarafından kendi şerefine dokuz bardak kımızın dokuz defa içilmesini ister. Bu içki ayininden sonra neşeli oyunlar yapılır."

Tengri inancına göre kişi, Gök Tanrı için bir şey yapmaz. Onun kimseye ihtiyacı yoktur. Temel düzeni bozmadıkça O, kişiyle muhatap olmaz ve O'ndan korkulmaz.

Yaratıcı Tengri, şekilsizdir ve her yerde bulunur. O'nu bir cisimle veya insan ile şekillendirmek olmaz. Tengri, dini yaymak için kişiye görev vermez. Savaş ilan ederken Tengri adına savaşılmaz. Tengri'nin böyle talepleri yoktur.

Sonuç: İslam'ın Allah'ı ile Türklerin Tengri'si: temel sıfatlar bakımından aynıdır. İkisi de ezeli, ebedi, insan veya cisim sıfatında olmayan, tek ve her yerde olup her şeyden haberdar olan varlıklardır. Fakat Tengri, insanlar ile konuşan ve taleplerini bildiren bir varlık değildir. Tengri, varlığın enerjisi konumundadır. Ortak irade gibidir. Allah ise insanlara gün gün müdahale eden, melekler vasıtasıyla birileriyle konuştuğuna inanılan bir varlıktır. Kendisine ibadet edilmesini ve kulluk edilmesini bekler. Fakat Gök Tanrı böyle bir şey beklemez.

a.2: Meleklere iman etmek.

Muhammed ve Cebrail - Cami'üt Tevarih Kitabından

İslam dininde melek; Allah tarafından yaratılmış olup Allah'ın emirlerini yerine getirmekle ve ona ibadet etmekle yükümlü nurani varlıklardır. Onların varlığına iman etmek, İslam akidesindendir. 

Bütün meleklerin sayısı bilinmese de dört büyük melekten bahsedilir; Cebrail, Azrail, Mikail ve İsrafil. Her bir melek, kendisine verilen bir görev ile özelleşmiştir. Örneğin Cebrail vahiy meleği iken Azrail can almak ile görevlendirilmiştir.

Sorgulayan bir insan için İslam'daki ve semavi dinlerdeki "melek" makamı çok şüphelidir. Her şeye gücü yeten bir Tanrı, neden meleklere ihtiyaç duyar? 

Din üzerine çalışan bilim insanlarına göre melekler; eski pagan tanrılarının semavi dinlerdeki yaşayan halidir. Bu eski yardımcı tanrılar, tek tanrılı semavi dinlere "melek" olarak geçmiştir. Nasıl ki eski Yunan Panteonunda Zeus baş tanrı iken (Allah), Kronos, Poseidon, Minos gibiler de yardımcı tanrılardır. İslam Panteonuna göre de baş tanrı Allah; yardımcı 4 büyük melek de Mikail, İsrail, Cebrail ve Azrail'dir.

Fakat İslam; tek tanrılı bir din olduğu için melekler de Allah'ın kulları olarak tanımlanmıştır.

Tengri inancında melek diyebileceğimiz ruhlar inancı var bulunmaktadır. Sayıları net olarak bilinmez. Fakat Tengricilik İslam'daki manada tektanrıcı bir din olmadığı için, meleklerin konumu çok daha belirgindir. 

Tengri; çokluğun arkasındaki teklik olmakla birlikte enerjisini her varlıkta farklı şekillerde ortaya çıkarabilir. Tanrılar, melekler, ruhlar; özde Tengri'dendir ve Tengri'den gücünü alır. Zaman Tanrısı dediğimiz şey de aslında Tengri'dir. Tengri'nin zaman üzerindeki hükmüdür. Veya Toprak Ana dediğimiz ruh-melek; aynı şekilde Tengri enerjisinin tezahürüdür. Tengrinin yansımalarıdır. Tengri'yi insan gibi, varlık gibi düşünmek hata olur. O bir enerjidir ve her şekilde ortaya çıkar.

Sonuç; melek inancı iki inançta da vardır. Fakat bütün ilkelerde olduğu gibi, Tengri inancında İslam'daki gibi "olmazsa olmaz iman şartı" yoktur. Yani meleğe iman gibi bir şart Tengri inancında yoktur. Fakat inanılır, hissedilir. Suyun ruhu, ateşin ruhu, dağın ruhu, ağacın ruhu gibi ruhlar; Tengri'nin tezahürleri, görüntüleridir.

a.3: Kitaplara İman

İslam inancını yüzyıllardır vazgeçilmez kılan, O'nu mümkün olduğunca rayına oturtan en önemli kurum bizce Kur'an-ı Kerim'dir. Allah'ın sözleri olduğuna inanılan Kur'an-ı Kerim gibi; Allah daha önce de insanlar ile peygamberler aracılığı ile konuşmuştur.

Allah'ın yayınlanan önceki kitapları; Tevrat, İncil ve Zebur'dur. İslam'a göre Kur'an da dahil olarak bu dört büyük kitaba iman etmek gerekir. Fakat İslam'a göre Kur'an-ı Kerim'den önceki 3 kitap tedavülden kalkmıştır.

Allah, kullarından istedikleri şeyleri ve yasakladıklarını bu kitaplar aracılığı ile bildirmiştir. Bu kitapların tamamı Orta Doğu'da inmiş olup konular da genellikle Orta Doğu coğrafyasında geçmektedir. Bütün insanlığı ilgilendiren kısımlar; temel ahlaki meselelerdir. Kur'an'ın geriye kalan kısmı ise İbrani mitolojisi ve Orta Doğu tarihidir.

Tengri inancına göre, Tengri insanlar ile konuşmaz, yazısı yoktur; sabit bir kitabı ve emirler bildirgesi yoktur. İnsanlar ilham ve tecrübe yolu ile Tengri bilgisinden haberdar olur. Özellikle bu bağlamda, doğayı gözlemlemek ve akıl yolu ile bilgi elde etmek öne çıkar.

Türk Tanrısı Gök Tanrı, insanlara sabit bir kitap göndermemiştir, göndermeyecektir. Özel olarak seçtiği bir kişi aracılığıyla mesajlarını iletmez: onun mesajını küçük bir çocuk bile anlar. Temel ahlaki kuralları ise toplumun kendisi, töresi belirler. Bu gibi işlere Tengri karışmaz.

Sonuç: Kesin bir şekilde Tengricilik ile İslam bu noktada ayrılır. İslam'da nakil (kitaplar) önemliyken; Tengricilik'te akıl esastır. Kur'an-ı Kerim'i güncellemek mümkün değildir. Ayetler sabittir ve bu yüzden İslam alimleri, günümüze uyarlamak için Kur'anı kendilerince yorumlamaya çalışmaktadırlar. Yani nakle kendilerini hapsetmişlerdir.

Fakat Tengriciler, günümüz şartlarını anlamak için günümüzün doğasına ve kültürüne bakar. Sabit bir kitap olmadığı için Tengri inancı dinamiktir ve sürekli değişime açıktır. Bu bağlamda; Tengri inancı bilime engel teşkil etmezken, İslam inancının kitabı Kur'an, bilimsel gelişmelere engel olabilmektedir.

a.4: Peygamberlere İman

İbrahim Peygamber

Gök Tanrı dini yani Türklerin eski dini ile İslam arasındaki benzerlik ve farklılıkları açıklarken, 'peygamberlik' müessesi de tartışma konusu olmuştur.

İslam inancına göre Allah, bütün toplumlara elçiler (peygamberler) yollamıştır. Bu peygamberlerin özelliği Allah ile konuşmak, O'ndan mesajlar almak ve halka iletmektir. Bir Müslüman, başta kendi peygamberi Abdullah oğlu Muhammed olmak üzere diğer peygamberlere de iman etmek durumundadır. İslam inancına göre aslında bütün peygamberler aynı buyrukları yani İslam'ı anlatmak için gönderilmiştir. Fakat bu topluluklar azgınlık yaparak peygamberlerin buyruklarını yanlış yorumlamış ve sapıtmışlardır. Bunun üzerine son peygamber Hz. Muhammed, bütün insanlığa ve alemlere uyarıcı olarak gönderilmiştir. 

Tengri inancında ise peygamberlik kurumu yoktur. Hiçbir tarihi veri bunu asla ispat edememiştir. Bazı aklı evvel tarihçilerimiz; Oğuz Kağan'ı, Bilge Han'ı ve Alp Er Tunga'yı sanki bir peygambermiş gibi göstermeye çalışmaktadır.

Bu tarihçiler de İslam inancına sahip oldukları için, bütün topluluklara yani Afrika kabilelerine bile peygamberler gönderildiğine inanmaktadırlar. Bu yüzden, aslında Türk töresinde ve kültüründe olmayan peygamberlik kurumunu bu büyük tarihi şahıslar aracılığıyla eski Türk dinine sokmaya çalışmaktadırlar. Ancak şu bir gerçek ki Tengri inancına göre kimse peygamber olamaz. Hiç kimse özel olarak Tengri ile konuşamaz, hiç kimse Tengri adına ahkamda bulunamaz. 

Sonuç: eski Türk dini ile İslam arasındaki farklardan birisi de peygamberlik kurumunun varlığıdır. Gök Tanrı inancına göre peygamber yoktur, olamaz. İslam'a göre ise peygamberi inkar etmek dinden çıkmak demektir.

a.5: Ahirete İman Etmek

Temsili Cennet Yolu ve Cehennem Yolları

İslam inancına göre dünya hayatı bir imtihandır. Allah'a kulluk etmek insanın yegane görevidir. Bu görev ayrıca cin denilen varlıklara da verilmiştir.

Bu varlıkların da, dünyanın da bir sonu vardır. Kıyamet günü geldiği zaman, bütün canlılar ve varlık yerle bir edilecektir. Ölen insanlar yeniden dirilecek ve hepsi ahirette sorguya çekilecektir.

Ahiret günü, ölüler kabirlerinden diriltilecek ve yaptıkları amellere göre cennete veya cehenneme yollanacaktır. Yani ahiret günü, hesap günüdür ve ödül ile cezanın dağıtılacağı yerdir.

Gök Tanrı (Tengri) inancına göre, bu konuda ortak bir fikir yoktur. Bu konuda kesin bir ahkamda bulunacağımız bir dayanağımız yoktur çünkü. Tengri'den bir mesaj almış değiliz, peygamber yok ve ayet de inmiş değildir. Bu yüzden ahiret hakkında bildiklerimiz yalnızca töremizden kaynaklanır.

Töremize göre insan, öldükten sonra evlatları yani nesli aracılığı ile yaşamını sürdürür. Bu yüzden Tengricilik'te çocuk sahibi olmak önemlidir. Tengri inancına göre kişi, 7 nesilden sorumludur ve bu yüzden iyi bir kişi olmak durumundadır. Eğer siz kötülük yaparsanız, bu sizden sonra çocuklarınıza kalır. Aynı şekilde yaptığınız iyilikler de çocuklarınıza miras kalacaktır.

Genel görüşe göre Tengricilik'te ölümden sonra hesap günü inancı yoktur. İyilik ve kötülük dünya yaşamına ait kavramlardır. Öldükten sonra herkes nötr olacaktır. Enerji nötrlenecektir. Nasıl ki Tengri için iyi ve kötü gibi bir yargıda bulunamazsak, ölmüş bedenin ruhu için de bu tip yargılarda bulunamayız.

İyi ve kötü davranışların ödül ve cezası dünya hayatındadır. Ahirette değil.

Sonuç: Tengri inancında ahiret kavramı yoktur. Bilinenin aksine uçmag ve tamu sözleri Soğdçadır ve dinimize de dilimize de sonradan girmiştir.

a.6: Kadere İman Etmek

İslam inancına göre, Allah olmuş olan ve olacak olan her şey bilir. Buna göre sizin dünyada iyi bir insan olup olmayacağınız da önceden belirlenmiştir.

İrade ise ikiye ayrılır; cüzi irade ve külli irade. Cüzi irade, seçimin bize bırakıldığı durumları ifade eder. Külli irade ise tanrısaldır. Cüzi irade; aslında bir çeşit ilüzyondur. Seçim yaptığınızı zannedersiniz, fakat aslında neyi seçeceğiniz de önceden biliniyordur. Bu bir çeşit yanılsama değil midir?

Müslümanlar bu durum şöyle açıklar: "Eğer Allah seni hiç imtihan etmeden doğrudan cehenneme koysaydı itiraz ederdin; ama Allah seni dünyaya gönderdikten sonra sınayıp cehenneme koyuyor."

Bu savunma, sorgulayan bir beyin için tatmin edici değildir. Her şeyden önce; imtihan kavramının sulandırılması söz konusudur. En basit tabir ile eğer ben YGS sınavına gireceksem bunu ben seçerim. Gider, bankaya gerekli parayı yatırır, gerekli başvuru formlarını doldurur ve başvururum. Fakat gördüğümüz üzere imtihan denilen şey kaçınılmazdır. Eğer Allah, benim kaderimi "cehenneme gidecek" olarak yazmışsa, ben dünyada ne yaparsam yapayım cehennem azabını tadacağım. Yani işkence göreceğim, acı çekeceğim.

İslamdaki kader anlayışına eleştirimizi yaptıktan sonra, Tengri inancında kaderin konumundan bahsedelim. Biz Türkler buna yazgı deriz. Tengricilik'te bir kader-yazgı inancı vardır fakat bu kitaplı dinlerdekinden farklıdır.

Bu inancın yarattığı insan tipinde kaderi, efendisi tarafından belirlenmiş, çok zayıf bir iradeye sahip zavallı bir kul değil; doğanın sundukları, atalarının çizdiği yol, geçmişi, tarihi ve Tanrı'nın ona verdikleriyle şekillenen hayat istikametinde duran bağımsız ve inisiyatifi kendi elinde olan Tanrı'nın çocukları vardır.

İnsan doğarken, Tanrı ona hayat yolunun bir çizgisini verir. Fakat kişi bu yoldan giderken etrafındaki diğer insanları da dikkate almalıdır. Kişi, aile-çevre-doğa etkisi ile kendi çizgisini kendisi oluşturur. Tanrı ona seçenekler verir. Yeni doğan çocuğa Tanrı-ataları-doğa zaten belli bir  yön vermiş olur. Ama o Tanrı'nın oğlu/kızı olduğu için, onun her zaman seçenek imkanı olmalıdır. Tengricilik'te insan çok etkin bir varlıktır.

Sonuç: Tengri ile Allah arasındaki fark burada kendisini yine belli etmektedir. Tengri, bütün doğa ile gücünü paylaşan bir varlık olduğu için aslında insanların da özünde bulunan güçtür. Bu yüzden, insan da bir şekilde Tengri'nin yansımasıdır. Demek oluyor ki, Tengricilik'te insan kendi kaderini belirli ölçüde kendisi belirler fakat aynı şekilde atalarımız ve doğa da Tengri yansıması konumunda olduğu için, onlar da kaderimizi etkiler. İslam'da ise Allah'ın çizdiği bir yol vardır ve siz bunu değiştiremezseniz. Eğer siz bunu değiştirecek güçte olursanız, Allah'ın geleceği bilemediği düşünülür. Bu da Allah'ın sıfatına ters olur. 

Türklerin Eski Dini Gök Tanrı İnancı ile İslam Arasında Benzerlikler ve Farklılıklar Tablosu:

Tengricilik (Gök Tanrı İnancı)	İslam
Tengri, çokluğun arkasındaki tekliktir ve gücü doğada paylaşılır.	Allah, birdir. Doğmamıştır, doğrulmamıştır. O’na denk yoktur.
Tengri yargılamaz ve ona kulluk yoktur.	Allah mutlak yargılayıcıdır, O’na kulluk edilir ve dilediğini cennete, dilediğini cehenneme gönderir.
Tengricilik’te kutsal kitap yoktur. İnsan doğadan öğrenir ve doğanın dili ortaktır.	Allah’ın yolladığı 4 kitap vardır. Bu kitaplar gönderdiği toplumun diliyle yazılmıştır.
Melekler ve ruhlar aslında Tengri’dendir.	Melekler ve ruhlar; Allah’ın kullarıdır.
Tengri insanlar ile konuşmaz ve günlük hayata müdahale etmez.	Allah peygamberler aracılığı ile insanlarla konuşur ve günlük yaşama çeşitli şekillerle ve şeriat kuralları ile müdahale eder.
İnsan, Tengri’nin evladı (maddi evlatlık değil; enerjisel) konumunda olduğu için kendi yazgısını yazma gücüne ve seçim  yapma hakkına sahiptir.	İnsan Allah’ın kuludur. Allah; dilediğini rızıklandırır dilediğini ise saptırır. Mutlak irade Allah’ındır.
Ölen kişinin kötülükleri ve iyilikleri dünyada kalır. Ödül de ceza da dünyalıktır; aynı şekilde iyilik ve kötülük kavramı da dünyalıktır. Ölen kişinin ameli evlatları vasıtasıyla hatırlanır ve etkisi yedi nesil devam eder.	Ölen kişinin iyilik ve kötülüğü; ahrette değerlendirilir ve buna göre cennete ya da cehenneme gideceğine Allah karar verir. Dünyadaki iyiliklerin asıl mükafatı ve kötülüklerin asıl cezası ahrette görülecektir.

İslam ve Eski Türk dini arasındaki benzerlikler, İslam ve eski Türk dini arasındaki farklılıklar işte yukarıdaki şekilde İslam akidesi üzerinden anlatılmıştır.

Gök Tanrı inancının esaslarını bildiren bir akide bulunmadığı için; bizler kaynağımızı ataların tecrübelerinden almaktayız. Bu bağlamda yukarıdaki bilgiler; Altay, Saha-Yakut ve Moğol Tengriciliğinin günümüzdeki yorumlarından derlenmiştir.

Gök Tanrı İnancının Bilinmeyenleri - Günnur Yücekal Arpacı
Altay Bilik - Nikolay Şodoyev