Şaman Davulu

KAM DAVULU (ŞAMAN DAVULU)

Tuva şamanları ve davulları

Tengrici Türklerin inanç sisteminde, kamların (şamanların) şüphesiz önemli bir yeri vardır. Bir şamanın ise vazgeçilmez kutsal çalgısı; davuludur. Daha doğru ifade edecek olursak Türk kamlarının davullarına tüngür denir. Biz, bu yazımızda Türk şaman davulu olan tüngür'ü ele alacağız.

Şamanlıkta kendinden geçme, esrime tekniği; insanlar ile ruhlar arasındaki bağlantıyı sağlamak için kamlar (şamanlar) tarafından icra edilmesi gereken en önemli ritüeldir. Bir şamanın esrime tekniği uygulamasında kullandığı en başlıca enstrümanı tüngür dediğimiz şaman davuludur. 

Davulu, bir şamanın kullanması gerekir. Ayrıca davulsuz esrime tekniğini icra eden Türkler de vardır. Örneğin şaman olan Kırgızlar, Lebed Tatarları ve bazı Yakut boyları da ok veya asa ile esrime gerçekleştirebilir.

Türk şaman davullarının yapısı hemen hemen ayrıntılarına bakmaksızın aynıdır. Üzerinde çeşitli simgeler barındıran şaman davulu; atalarımızdan bize simgesel mesajları iletmektedir.

Şaman Davullarında Kullanılan Simgeler

Resimde gördüğünüz üzere, şaman davullarının üzerinde çeşitli simgeler bulunmaktadır. Davul, insanların isteklerini ruhlara ileten, öteki alemin iradesini de insanlara çattıran tek kutsal müzik aleti olarak algılanır.

Dünür kelimesi ile Tüñür sözcüğü arasındaki benzerlik dikkatinizi çekti mi?

Hemen açıklayalım.

Dünür sözcüğünün kökeni etimolojik olarak, bu Türk şaman davulu olan tüñür (tüngür) sözcüğünden gelmektedir.

Yakut Türkçesinde tünürün bir anlamı da "evlilik aracılığıyla oluşmuş akrabalık"tır.

Davulun, Şamanın manevi eşi veya semavi eşi olması Altay-Sayan halklarında Şorlarda, Teleütlerde, Tubalarda, Kumandınlarda halen yaşayan bir gelenektir.

Ayrıca kadın ve çocukların (şaman erkekse) davula dokunma yasağının olması da davulun, Şamanın manevi eşi olduğunu tasdik etmektedir. Hatta Şor Türklerinde açık şekilde davulun, Şamanın karısı olduğu bildirilmektedir. 

Şaman Davulu Edinmek Doğru mu?

Şamanlığa heves etmiş olan toplumumuzda 'şaman davulu satın alma' isteği son yıllarda ortaya çıkmıştır. Bunun farkında olan girişimciler de, şaman davulu satmaya başlamışlar; türlü türlü davulları, parası olana rahatça kargo ile yollamaktalar.

En kısa ifadeyle bu bir yozlaşmadır. Şaman olmayan birisinin şaman davulu alıp ortalıkta rastgele çalması; kültürün içinin boşaltılması anlamına gelir. Maddeye tapan bir toplulukta yaşıyoruz; artık bütün kutsallar ve hatta kutsal makamlar para karşılığı ile satın alınabiliyor. Aynı kızılderili kardeşlerimizin milli giyimlerinin, çoluk-çocuk kostümüne dönüştürülmesi gibi; kamlık, şamanlık kurumu da ele ayağa düşürülmektedir. Şaman davulu satın almayın, eğer gerçekten bir şaman soyundan geliyorsanız bu davulu kendi imkanlarınız ile kendiniz yapın!

Şaman Davulu Nasıl Yapılır?

Altay Şaman Davulu (1930)

Davul, şamanın kendi isteğiyle değil, ruhların istek ve telkinleriyle yapılır. Ruhlar, şamana ömrünün sonuna kadar kaç davul kullanacaklarını da bildirmiş olurlar. 

Altay'da şaman davulu, el değmemiş yani temiz olması şart olan kayın veya sedir ağacından yapılır. Kasnağa geyik, dağ keçisi veya at derisinden üzlük çekilir. Kısacası davulun yapılması için beş şeyin olması şarttır: ağaç, demir, bakır, deri ve kıl sicim.

Şaman Davulunun Anlamı Nedir?

Davul esasen kayın ağacından yapılır ve kolluk görevini yapan sapla iki kısma ayrılır. Ahşap saplar (yukarıdaki şekilde gördüğünüz gibi) kesişen şekilde dikey ve yatay olmakla davula berkitilir ve bu şekli ile kollarını yana açmış insan figürünü hatırlatır.

Şaman davulunu iki kısma ayıran insan figürüne, Altay Şamanları tüngür eezi derler. Biz Türkiye Türkleri olarak buna tüngür iyesi diyeceğiz. Bu koruyucu ruh, Şamanın esas yardımcılarından biri ve davulu koruyan ruh olarak bilinir.

Tüngür Eezi - Görmüş olduğunuz insan sureti. Altay şaman davulu (1910)

Davula dikey olarak çekilen sap davulu iki eşit parçaya böler. Fakat yatay olarak konulan sap yukarı kısımdadır. (Resimde gördüğünüz gibi) Sapın yukarısı gökyüzünü, aşağısı ise yeraltı dünyasını simgeler.

Davulun hem iç hem de dış kısmında kırmızı veya beyaz renkte çizilmiş bir takım resimler yer alır. Resimleri çizen özel kişiler veya kişi, Şaman mitolojisini, toplumsal şuuru iyi bilen birisidir. Çoğunluklukla davulların büyük bir kısmında, dış cephede sağda ay, solda güneş, ikisinin arasında veya biraz üste yıldız resmiyle beraber yeraltı dünyasının kötü ruhları olan körmesleri ve iyi gök ruhlarını simgeleyen hayali ve gerçek hayvan ve yaratık resimleri çizilir.

Altay şamanlarının 'obru' dedikleri bir de tokmak vardır. Bu tokmak tıpkı davul gibi kutsal kayın ağacından yapılır.

Ancak söğüt dalından veya çam ağacından, geyik kemiğinden veya boynuzundan yapılan tokmaklar da yok değildir. Tokmağın davula vurulan kısmına samur veya tavşan derisinden üzlük çekilir. Bu da davulun sesinin boğuk çıkmasını sağlar. Buradaki sesin boğuk çıkmasında esas amaç öteki dünyadan gelen sesleri simgelemektir. 

Tokmağın sapına, hastaya gelen kötü ruhları kovmak için kamçı görevini yerine getiren bez ve deri parçaları yapıştırılır. Tokmak davulun bir parçası olduğu için bazı halklarda resimlerle veya halkalarla süslenir. 

Dolgan Şamanlarının kemikten davul tokmağı

Yaygın şaman inancına göre davul, şamanı semaya çıkaran ve yeraltı dünyasına götüren bineğidir. Ruhlarla iletişim kurma aracıdır. Bu nedenledir ki Altay şamanları tokmağa kamçı, davula da binek hayvanı derler. Hatta Yakut şamanlarının davula 'at' dediği de kayıtlıdır.

Yazı genel olarak Fuzuli Bayat'ın Türk Şamanlığı eserinden yararlanılarak hazırlanmıştır. Resimler kitaptan alıntıdır.